Co do skutecznych terapii – jest ich tyle ile dzieci z mutyzmem wybiórczym – to znaczy każdy potrzebuje planu skrojonego na własne potrzeby. Jedne dzieci tylko nie mówią do nauczycieli, inne także do dzieci, inne nie korzystają z toalety, nie jedzą, nie siadają w ławce. Jedne dzieci są z natury bardzo lękliwe, inne mniej. 987 views, 0 likes, 0 loves, 0 comments, 0 shares, Facebook Watch Videos from Studium Psychologii Sądowej: MUTYZM WYBIÓRCZY U DZIECI - DIAGNOZA I chologiczno-pedagogiczną w przedszkolu wynika z deficytów kompetencji i zaburzeń sprawności językowych. Otóż dziecko z mutyzmem nie wykazuje (poza wyjątkami) problemów związa-nych ze sprawnym używaniem aparatu mowy czy braków języ-kowych. Podpunkt 7 nie dotyczy mutyzmu. Mutyzm nie oznacza 985 views, 0 likes, 0 loves, 0 comments, 0 shares, Facebook Watch Videos from Debriefing Psychologiczny: MUTYZM WYBIÓRCZY U DZIECI - DIAGNOZA I TERAPIA. 👉 Jak pomóc dziecku z mutyzmem wybiórczym? 👈 Ogólną wytyczną dla opiekunów i nauczycieli jest tworzenie optymalnego środowiska w przedszkolu i szkole dla… Skupianie się na mocnych stronach. Krótko mówiąc: terapia szyta na miarę. Istnieje wtedy szansa, że zalęknione dziecko stanie się rozgadanym, śmiałym maluchem. Z pewnością pomoże w tym publikacja Oficyny Wydawniczej Impuls, przeznaczona zarówno dla rodziców dzieci dotkniętych mutyzmem wybiórczym, jak i terapeutom pracującym z sUgv. Strona główna Artykuły ZANIM DZIECKO PÓJDZIE DO PRZEDSZKOLA – JAK PRZECHYTRZYĆ MUTYZM WYBIÓRCZY Mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe, charakteryzujące się lękiem przed mówieniem w pewnych sytuacjach i w stosunku do pewnych osób. Najczęściej zaburzenie to rozpoznaje się między 3 a 5 rokiem życia, czyli w wieku, kiedy dziecko rozpoczyna edukację przedszkolną. Z reguły dziecko w domu jest radosne, rozmawia ze wszystkimi domownikami, a po przekroczeniu progu przedszkola lub szkoły milknie. Nie rozmawia z rówieśnikami, z nauczycielami, z personelem. Częstość występowania mutyzmu wybiórczego w populacji ogólnej dzieci w Stanach Zjednoczonych kilkanaście lat temu wynosiła 7,1 na 1000, tj. 0,71%, obecnie obserwuje się tendencje wzrostowe w tym zakresie. Przypuszczalnych przyczyn mutyzmu wybiórczego jest wiele, począwszy od predyspozycji genetycznych do innych czynników, które przyczyniają się do jego pojawienia, takich jak: zaburzenia językowe, zaburzenia wymowy, lękliwość, nadmierna wrażliwość, nieśmiałość. Mutyzm wybiórczy powinien być diagnozowany po miesiącu milczenia w danym miejscu. Należy wiedzieć, że milczenie dziecka nie jest wynikiem uporu, nie jest manipulacją, złą wolą dziecka, czy personalną ignorancją. Dzieci z mutyzmem wybiórczym chcą mówić, ale ze względu na lęk nie są w stanie. Nauczycielu, jeżeli zaobserwujesz u dziecka objawy w postaci: braku komunikacji werbalnej z otoczeniem, braku dążenia do zabawy z innymi dziećmi, nadmiernej nieśmiałości, sztywności ruchów, ubogiej mimiki twarzy, braku kontaktu wzrokowego z rówieśnikami i dorosłymi, trudności z jedzeniem, z korzystaniem z toalety, nadmiernej wrażliwości na hałas, dotyk, tłum, które występują dłużej niż miesiąc od pobytu w przedszkolu czy szkole, poinformuj o tym rodziców dziecka. Następnie, za zgodą rodziców, poproś o konsultację przedszkolnego logopedę lub psychologa. Jeżeli w przedszkolu nie ma takich specjalistów, rodzice powinni udać się na konsultację do rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej bądź poradni zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży. To mogą być objawy mutyzmu wybiórczego. Wcześnie rozpoznany i wcześnie leczony mutyzm wybiórczy nie pozostawia po sobie żadnych śladów w zachowaniu dziecka. Wiele dzieci w wieku przedszkolnym funkcjonuje na granicy nieśmiałości i mutyzmu wybiórczego, a to, czy dziecko będzie małymi kroczkami adaptowało się do przedszkola czy szkoły, czy stopniowo wycofywało z kontaktów werbalnych, w dużej mierze będzie zależało od rodziców dziecka, od pomocy personelu przedszkola czy szkoły oraz od fachowej pomocy specjalistów. Zatem, żeby dziecko mogło dobrze zaadaptować się do przedszkola, musisz je do tej zmiany przygotować. PRZYGOTOWANIE DZIECKA DO EDUKACJI PRZEDSZKOLNEJ Wcześniej przygotowujemy dziecko do samodzielności: odstawiamy smoczki, butelki, zachęcamy do samodzielnego jedzenia przy stoliku, zachęcamy dziecko do rozbierania się, ubierania się, zgłaszania potrzeb fizjologicznych, samodzielnego korzystania z toalety, do mycia rąk i do mycia zębów. Wprowadzamy rytm dnia podobny do rytmu przedszkolnego, czyli: przyzwyczajamy do wcześniejszego wstawania z łóżka, wprowadzamy „przedszkolne” pory posiłków, zachęcamy dziecko do wyboru menu, uczymy, co jest zdrowe, a czego dziecko nie może jeść, stawiamy granice, ile dziecko może zjeść, akceptujemy upodobania smakowe, nie zmuszamy do jedzenia wszystkiego z talerza. Po obiedzie zapewniamy dziecku leżakowanie lub drzemkę. Dziecko powinno się nauczyć, że swoje potrzeby komunikuje rodzicom, a w przedszkolu wszystko trzeba powiedzieć pani. Zatem nie należy wyprzedzać myśli dziecka i pytać, czy dziecko chce do toalety, czy źle się czuje, czy boli je brzuszek czy główka. Przedszkolak powinien zakomunikować to samodzielnie. Dbamy o prawidłowy rozwój mowy, w razie wątpliwości można skorzystać z konsultacji logopedycznej. Aranżujemy spotkania z rówieśnikami na placu zabaw, w swoim domu oraz u rówieśników. Prowadzimy z dzieckiem konwersacje na różne tematy, które są w strefie zainteresowań dziecka. Zachęcamy do wykonywania poleceń typu: podaj, zanieść, wspólnie przygotowujemy posiłki. Ograniczamy bajki w TV na rzecz krótkich bajek czytanych, opowiadanych, wspólnych zabaw. Dbamy o to, żeby maluch nauczył się bawić z innymi dziećmi, dzielić się zabawkami. Zachęcamy dziecko do zajęć stolikowych: wspólnie rysujemy, malujemy, lepimy z plasteliny. Oswajamy z przedszkolem: oglądamy przedszkole z zewnątrz, chodzimy trasą koło przedszkola, chodzimy na dni otwarte, jeżeli jest taka możliwość – zwiedzamy przedszkole: oglądamy sale, rozmawiamy w sali z dzieckiem. Rozmawiamy z nauczycielkami, personelem. Jeżeli przedszkole jest dużym gmachem, to postarajmy się już wcześniej trafić do podobnego budynku, żeby dla dziecka samo wejście do dużego obiektu nie wywołało niepokoju (lęku). Jeżeli przedszkole jest małym budynkiem, również wcześniej odwiedźmy to przedszkole i podobne budynki (żeby dziecko nie miało objawów klaustrofobii). PSYCHICZNE PRZYGOTOWANIE DZIECKA Przygotowujemy dziecko do rozstawania się z rodzicami – robimy wszystko, żeby dziecko łagodnie pozbyło się lęku separacyjnego, np.: na krótki czas zostawiamy dziecko z babcią, z ciocią, potem ten czas wydłużamy. Dziecko musi być przyzwyczajone do tego, że zostaje na jakiś czas z kimś i rodzic zawsze po nie przychodzi. Rozmawiamy z maluchem o przedszkolu, oglądamy zdjęcia rodziców z przedszkola, mówimy o cyklu dnia w przedszkolu, o zabawach, o zajęciach z panią. Nie straszymy przedszkolem, ale też nie idealizujemy, że będzie cudownie, bo na początku będzie dziecku smutno i poczuje się oszukane. Zapoznajemy dziecko z innym dzieckiem, które też idzie do tej samej grupy, jeżeli jest taka możliwość, poznajemy dziecko z nauczycielką czy innymi osobami z personelu. Dbamy o to, żeby dziecko miało przytulankę, z którą ewentualnie mogłoby chodzić do przedszkola. Jeżeli dziecko trafi do grupy 25-osobowej, wówczas zadbajmy o to, żeby wcześniej miało możliwość przebywania w tak licznej grupie. Może to być kościół, place lub sale zabaw, galerie, gdzie jest dużo ludzi i tłok – w tych miejscach staramy się rozmawiać i zachowywać naturalnie. Przebywajmy w miejscach, gdzie jest gwar, tłum, oczywiście bez przesady, gdyż nadmierny hałas, tłum może działać lękotwórczo – wszystko z umiarem. Małymi krokami oswajamy dziecko z tym, z czym może spotkać się w przedszkolu. Pamiętajmy – unikanie obcych ludzi, hałasu, gwaru, tłoku, dużych lub małych pomieszczeń, czyli wychowanie w środowisku sztucznie wyciszonym, bez różnorodnych bodźców sprawia, że dziecko zaczyna lękiem reagować na dyskomfort słuchowy, dotykowy, wzrokowy, przestrzenny. Włączają się wówczas mechanizmy obronne u dziecka, które w tym wieku nie są zbyt bogate. Najprostszym mechanizmem obronnym u dziecka w wieku przedszkolnym, występującym w sytuacji zagrożenia poczucia bezpieczeństwa, jest wycofanie i lęk. Lęk podobny do lęku separacyjnego, objawiający się niechęcią do pozostania bez mamy, bez taty i wycofanie się z kontaktów niewerbalnych (zamrożenie na skutek wzmożonego napięcia mięśniowego), werbalnych (milczenie), niechęć do jedzenia, brak reakcji na polecenia wydawane przez innych dorosłych niż rodzice. CO POWINNI ZROBIĆ RODZICE Sami muszą oswoić się z myślą, że ich maluszek idzie do przedszkola. Bardzo często u rodziców występują objawy lęku separacyjnego. Dziecko czasem nie zdaje sobie sprawy z tego, co go czeka w przedszkolu, ale jak widzi zapłakaną mamę, to samo zaczyna płakać. Zmniejszyć lęk separacyjny przez trening stopniowej separacji, czyli wcześniejsze przygotowanie do odłączenia dziecka od siebie na jakiś okres. Wieczorem przygotować ubranka na następny dzień, z możliwością dokonania przez dziecko wyboru, np.: chcesz bluzeczkę czerwoną czy zieloną? Zostawić dziecku w przedszkolu ulubioną przytulankę, kocyk, poduszkę lub zdjęcie rodziny (mamy). Dobrze zaplanować poranne rozstanie w przedszkolu: pamiętać o rytualnych pożegnaniach, nie przedłużać rozstania, oddać dziecko bezpośrednio do ręki pani, żeby dziecko nie czuło się opuszczone. Można zaplanować wejścia do przedszkola z kolegą czy koleżanką, żeby trzymając się za rączki, poszły odważnie razem do grupy. Jeżeli nauczyciel widzi, że wejście dziecka do sali pełnej dzieci i gwaru „paraliżuje” dziecko, wówczas rodzic powinien przychodzić wcześniej, tak żeby dziecko wkroczyło do małej grupy, która stopniowo będzie się powiększać. Zachęcać dziecko do rozmów na temat jadłospisu przedszkolnego. Pozytywnie wyrażać się o przedszkolu, nauczycielach i innych dzieciach. Zachęcać dziecko do rysowania dla swojej pani obrazków, zbierania po drodze kwiatków, kamyczków czy innych skarbów. Zaplanować start w przedszkolu razem z rówieśnikami, dołączenie dziecka później do grupy już zżytej i skonsolidowanej, może utrudnić kontakt z grupą. Być w codziennym kontakcie z nauczycielem, interesować się zachowaniem dziecka w przedszkolu i jego postępami. PREWENCYJNE POSTĘPOWANIE NAUCZYCIELI PRZEDSZKOLA I SZKOŁY, CZYLI: jak się zachować, co mówić, a czego nie mówić, na co zwrócić szczególną uwagę. W pierwszych dniach pobytu w przedszkolu nie należy zmuszać dzieci do mówienia, należy pozwolić dzieciom najpierw oswoić się z nowym miejscem, nowymi osobami i zwyczajami panującymi w grupie. Należy unikać aktywności, w czasie których każde dziecko ma coś powiedzieć na forum grupy. Czekając na swoją kolej, dziecko przeżywa silne emocje spowodowane narastającym lękiem (przyspieszone tętno, mocniejsze bicie serca, na twarzy pojawiają się rumieńce, przestrach w oczach), które nie pozwalają na zabranie głosu na forum grupy. Należy zastąpić ten rodzaj aktywności pytaniem: „Kto chce powiedzieć?” – wówczas odpowiadają tylko chętni. Dzieci, które nie rozmawiają spontanicznie podczas zajęć grupowych lub zabaw, należy zachęcać do aktywności pozawerbalnej, np.: rozdanie obrazków, kart, trzymanie pomocy itp., czyli pełnienie roli dyżurnego, pomocnika. Nauczyciele powinni wprowadzić więcej aktywności grupowych: chóralne śpiewanie i wykonywanie gestów całym ciałem, tańce, naśladowanie różnych czynności. Podczas powitania i pożegnania nie żądać zwrotów „ dzień dobry” i „do widzenia”, tylko podania ręki. Podczas sprawdzania obecności nie wymagać, żeby dzieci powiedziały „ jestem”, tylko umówić się, że najpierw dzieci będą podnosić rączkę, potem wszystkie chóralnie odpowiadać: „ Czy jest dzisiaj Kasia Nowak? – TAK”. Nieśmiałe dzieci należy zachęcać do zabawy z innymi spokojnymi i wyciszonymi dziećmi, będą miały wówczas wyrównane szanse na zaistnienie we wspólnej zabawie. Nie należy wyręczać dzieci, wskazane jest zachęcanie ich do aktywności własnej, zauważanie ich sukcesów, ale bez specjalnej wyniosłości, żeby nie czuły się jak na świeczniku (nieśmiałe dzieci często tego nie lubią). Szczególną uwagę powinno się zwróć na „ciche” dzieci, które nie psocą, nie sprawiają trudności, są grzeczne. Takie dzieci mogą być zbyt wycofane i sparaliżowane lękiem, żeby coś powiedzieć lub zrobić na forum grupy. Jeżeli masz w grupie dziecko, które nie rozmawia z innymi dziećmi, z nauczycielami i z innym personelem, nie naciskaj, nie zmuszaj do rozmowy. Powiedz dziecku, że na razie nie musi mówić, w końcu przychodzi do przedszkola, żeby się dobrze bawić, i jak będzie gotowe, to będzie rozmawiało. Jednocześnie nie powinno się codziennie powtarzać dziecku zwrotu: „nie musisz mówić”, żeby nie został wdrukowany, by nie pozostał w pamięci dziecka na długo. Jeżeli w grupie znajdują się dzieci z silnym lękiem separacyjnym bądź z trudnościami w komunikowaniu się, należy pozwolić ich rodzicom na dłuższy pobyt z dzieckiem w grupie oraz jak najszybciej wdrożyć odpowiednie działania prewencyjne. Bibliografia R. Bergman, J. Piacentini, J. McCracken, (2002). Prevalence and Description of Selective Mutism in a School-Based Sample, “Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry” nr 41(8) 2002, s. 938–946. M. Jonhson, A. Wintgens, The Selective Mutism Resurce Manual, UK: Speechmark 2001. Tagi Losowe artykuły Przewiń do góry Skuteczne metody i techniki pracy z mutyzmem wybiórczym zakładają, że terapia tego zaburzeniem musi odbywać się w miejscu występowania lęku, czyli wszędzie tam, gdzie dziecko nie mówi. Najskuteczniejsza strategia w podejściu do zaburzeń lękowych Badania przeprowadzone przez National Institute of Mental Health wykazały, że zaburzenia lękowe są najczęstszym problemem zdrowia psychicznego (Bourne 2011). Fobie i problemy lękowe od zawsze były przedmiotem badań specjalistów z dziedziny psychiatrii i psychologii. Mimo iż od lat wiadomo, że najskuteczniejszą formą terapii zaburzeń lękowych jest terapia poznawczo-behawioralna, cały czas opracowywane są nowe metody terapii zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży w tym nurcie (Creswell, Willetts 2014). Naukowcy i praktycy poszukują różnych metod łagodzenia lęku. W ciągu ostatnich kilku lat dokonał się znaczący postęp w podejściu do mutyzmu wybiórczego. Dzięki pracy Maggie Johnson i Alison Wintgens (2018) wiemy, że najkorzystniejszą formą pomocy osobom dotkniętym mutyzmem wybiórczym jest metoda małych kroków. Metoda ta została opracowana głównie na podstawie technik behawioralnych, ale korzysta również z technik poznawczych. Z uwagi na częste współwystępowanie innych problemów u dzieci z MW autorki mówią np. o wpływie negatywnych myśli na samopoczucie, konieczności relaksacji czy pozytywnej wizualizacji. Techniki małych kroków mają potwierdzoną 96-procentową skuteczność (Johnson, Wintgens 2001, 2015 za: Johnson, Wintgens 2018). Skuteczne metody i techniki pracy z mutyzmem wybiórczym zakładają, że terapia tego zaburzenia musi odbywać się w miejscu występowania lęku, czyli wszędzie tam, gdzie dziecko nie mówi, np. w szkole, przedszkolu, na placu zabaw czy sklepie. W pracy z MW nie będzie więc skuteczna sama terapia indywidualna czy zwykła terapia logopedyczna. Zazwyczaj nie są również sprzyjające formy terapii grupowej, ponieważ dziecko z MW zwykle nie będzie w stanie się na niej odzywać. Niestety, na skutek ciągłego braku wiedzy często dzieciom z MW zalecane są Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne, psychologiczna terapia indywidualna w gabinecie, trening umiejętności społecznych (TUS), socjoterapia, grupowe zajęcia terapeutyczne dla dzieci nieśmiałych, wyjazdy terapeutyczne, terapia EEG Biofeedback, terapia SI, indywidualna terapia logopedyczna, pedagogiczna i wiele innych. Nie są to metody przeznaczone stricte do pracy w pokonywaniu mutyzmu wybiórczego. Powyższe formy terapii mogą być stosowane u dzieci z MW tylko, jeśli dziecko mówi już swobodnie lub przejawia inne poważne problemy wynikające z innych zaburzeń. Każdy rodzaj terapii zaburzeń dodatkowych powinien uwzględniać u dziecka występujący mutyzm wybiórczy, a zajęcia muszą zostać zorganizowane tak, aby nie pogłębiać lęku przed mówieniem. Każde podjęcie terapii innej niż metoda małych kroków u dziecka z MW musi być poprzedzone metodą sliding-in lub modelowaniem z terapeutą (Pałac-Nożewska 2020).POLECAMY Etapy swobodnego mówienia Wszystkie działanie terapeutyczne muszą uwzględniać etap komunikacyjny, na którym znajduje się dziecko, a także obciążenie komunikacyjne (Johnson i Wintegns 2016, 2018, s. 103, 129). Skuteczne metody pracy nad mutyzmem wybiórczym 1. Edukacja Edukacja jest pierwszym, podstawowym i niezbędnym krokiem w terapii mutyzmu wybiórczego. Chcąc skutecznie pomagać, trzeba najpierw zdobyć rzetelną wiedzę. Edukacja musi obejmować przede wszystkim rodziców, nauczycieli i specjalistów zajmujących się dzieckiem. Dobrze jest jednak, gdy wiedzę na temat MW mogą zdobyć wszystkie osoby z otoczenia dziecka. Bez zrozumienia istoty MW pomoc może okazać się bezskuteczna. Zdobywanie wiedzy powinno odbywać się w kilku formach: studiowaniu fachowej literatury, np. książki Mutyzm wybiórczy kompendium wiedzy M. Johnson i A. Wintgens, uczestniczeniu w szkoleniach i webinarach, grupach wsparcia na portalach społecznościowych, np.: „Fundacja mutyzm wybiórczy reaktywacja”, oraz specjalnych grupach wsparcia w poradniach, dedykowanych konkretnie rodzicom, nauczycielom i koordynatorom dzieci z mutyzmem wybiórczym. Warto obejrzeć film dokumentalny brytyjskiej produkcji BBC z 2009 r. „Moje dziecko nie mówi” lub „Milczące dzieci. Podejścia do mutyzmu wybiórczego”, udostępniony przez stowarzyszenie SMIRA. Dodatkowo rodzice powinni również zdobywać wiedzę na temat budowania poczucia własnej wartości dziecka. Rolą nauczycieli zaś jest przeprowadzenie z dziećmi tzw. pogadanki, przedstawiając problem dziecka. Taka rozmowa musi być jednak dostosowana do wieku grupy (klasy) i być zgodna z aktualnie szerzoną wiedzą. Czasami warto przygotować ulotki, karty, listy lub wizytówki informacyjne na temat samego zaburzenia lub (i) z informacjami na temat dziecka. 2. Przygotowanie otoczenia Przygotowanie otoczenia polega przede wszystkim na obniżeniu lęku dziecka oraz usunięciu czynników podtrzymujących. Obniżenie lęku dziecka powinno odbyć się do takiego poziomu, nad którym można zapanować. Ponadto zaopatrzenie personelu przedszkola lub szkoły w wiedzę pozwoli na szybkie wychwycenie zachowań, które podtrzymują mutyzm wybiórczy. Niestety, często wystarczy jedna osoba, która może zniweczyć postępowania terapeutyczne. Lęk dziecka należy również obniżyć, zdejmując presję na mówienie. Warto zapewnić dziecko, że nie musi się do nas odzywać, może mówić, kiedy będzie na to gotowe. Początkowo nie zaleca się nawet zadawania pytań dziecku, a w miarę upływu czasu należy je zadawać zgodnie z obciążeniem komunikacyjnym i etapem swobodnego mówienia. Takie postępowanie jest konieczne, szczególnie na forum grupy, gdzie dziecko jest wystawione na największą ekspozycję społeczną. Najważniejsze jest głośne i przyjazne komentowanie zachowań dziecka, np.: „widzę pięknego dinozaura, ciekawe, jaki to gatunek”. Ważne, aby stworzyć mu okazję do mówienia, nie wywierając na nie nacisku. Istotne jest również przygotowanie wcześniej dziecka, aby mogło zwiedzić placówkę, sale, toalety, plac zabaw lub inne pomieszczenia. Dziecko z MW należy również uprzedzać o wszystkich wydarzeniach i wyjaśniać mu, co będzie się działo. W obniżaniu lęku istotne są również poczucie humoru i dobra zabawa, która niekoniecznie wymaga mówienia. W przygotowaniu otoczenia pomocne będą różne gry i zabawki związane z zainteresowaniami dziecka. Czasami konieczne może się okazać również odwiedzenie dziecka w domu. 3. Mowa motywująca Mowa motywująca, czyli inaczej rozmowa z dzieckiem na temat lęku przed mówieniem, jest kolejnym krokiem w terapii MW. Taką rozmowę powinni przeprowadzić rodzic, koordynator, wychowawca oraz każdy specjalista zajmujący się dzieckiem. Rozmowa może być także przeprowadzona na różnych etapach funkcjonowania dziecka i w zależności od aktualnych potrzeb. W rozmowie z małymi dziećmi można wykorzystać książki, opowiadania i historyjki poświęcone tematyce MW lub lęku. Polecaną przeze mnie listę publikacji można znaleźć w grupie wsparcia MWR. Z małym dzieckiem można posłużyć się obrazkami z emocjami lub rysunkami pokazującymi stan emocjonalny i reakcje organizmu, kiedy czujemy się zrelaksowani, a kiedy odczuwamy lęk. Małym dzieciom zamiast mówić o mutyzmie wybiórczym można wyjaśnić temat, używając sformułowania „pan strach” lub „strach przed mówieniem”. Ze starszym dzieckiem można wykorzystać projekcję filmu dokumentalnego, zrobić z nim mapę mowy w formie rysunkowej lub tradycyjnej, a także pokazać „mapkę dzieci z MW” dostępną na Google Maps. Warto również omówić z nimi biologiczne uwarunkowania zaburzeń lękowych. U dzieci nastoletnich można posługiwać się terminami „mutyzm wybiórczy”, „fobia”, „lęk przed mówieniem”. W rozmowie z dzieckiem warto podawać przykłady innych lęków, z jakimi zmagają się ludzie. 4. Wygaszanie bodźca lękowego Metoda wygaszania bodźca lękowego jest bardzo częstą formą radzenia sobie z różnymi rodzajami fobii i ma swoje źródło w terapii behawioralnej. Metoda wygaszania bodźca lękowego polega na powolnym wystawianiu dziecka na bodziec lękotwó... Artykuł jest dostępny w całości tylko dla zalogowanych użytkowników. Jak uzyskać dostęp? Wystarczy, że założysz bezpłatne konto lub zalogujesz się. Czeka na Ciebie pakiet inspirujących materiałow pokazowych. Załóż bezpłatne konto Zaloguj się No powiedz coś! No mów! Odezwij się! Pani się ciebie coś pyta! No nie wstydź się! Wiele dzieci słyszy takie upomnienia. Część z nich reaguje tak, jak byśmy chcieli. Część idzie w zaparte. A część mimo szczerych chęci nie jest po prostu w stanie wydusić z siebie nawet kilku słów. Rodzicowi ciężko jest zrozumieć, czemu tak się dzieje. Czemu dziecko, któremu w domu buzia się nie zamyka, nie potrafi powiedzieć prostego „tak” lub „nie” przy kimś obcym? Czemu dziecko, które na każde słowo rodzica ma trzydzieści słów od siebie, nawet nie otwiera buzi w przedszkolu? Czemu dziecko, które na podwórku jest odważne i wesołe, w szkole prosi koleżankę, żeby za nie odpowiadała nauczycielowi? Odpowiedzi mogą być różne, tak jak różne są dzieci i ich potrzeby. Ale jeśli zetknąłeś się z takim problemem bardzo prawdopodobne, że u jego podstaw leży mutyzm wybiórczy. Mutyzm wybiórczy – co to jest? „Mutyzm wybiórczy, zwany również selektywnym (…) jest zaburzeniem lękowym polegającym na wybiórczości mówienia, przez co rozumie się, że dziecko mówi w pewnych sytuacjach, a milczy w innych. Najczęściej zaburzenie to rozwija się we wczesnym dzieciństwie, między trzecim a piątym rokiem życia.” To definicja mutyzmu wybiórczego z książki wydanej niedawno przez wydawnictwo Impuls – „Mutyzm wybiórczy. Skuteczne metody terapii.” Jest to bardzo ciekawa, choć dość specjalistyczna publikacja, która podaje zarówno przyczyny, objawy jak i metody terapii pomagające dzieciom z mutyzmem wybiórczym odzyskać głos w sytuacjach stresowych. Warto żeby zainteresowali się nią rodzicie, którzy podejrzewają, że ich dziecko może mieć taki problem. Ale warto też, może nawet bardziej niż w przypadku rodziców, warto żeby tą publikacją zainteresowali się nauczyciele przedszkolni i wczesnoszkolni. To właśnie oni są w stanie wykryć to zaburzenie, ze względu na to, że a) przedszkole i szkoła mogą być tym stresującym czynnikiem, który wywołuje mutyzm wybiórczy, więc to tam ujawni się on często po raz pierwszy b) wcześnie zdiagnozowany i poddany terapii mutyzm wybiórczy można pokonać c) niezauważony na pierwszych etapach edukacji, umacnia się i utrudnia dzieciom zarówno edukację na wyższych poziomach, jak i normalne społeczne funkcjonowanie. Objawy mutyzmu wybiórczego Na szczęście objawy mutyzmu selektywnego, jeśli się o nich wie, nie są zbyt trudne do rozpoznania. Łatwo więc je wyłapać i skierować dziecko do odpowiedniego terapeuty. A znając reguły dotyczące terapii i samego zaburzenia, można we współpracy z terapeutą wspierać dziecko tam gdzie tego najbardziej potrzebuje – czyli najczęściej w przedszkolu i szkole. Jak zatem rozpoznać, czy dziecku potrzebna jest dokładniejsza diagnoza w tym kierunku? „Jakie zachowania u dziecka w przedszkolu mogą sugerować występowanie mutyzmu wybiórczego? By to ustalić, nauczyciel przedszkola powinien odpowiedzieć sobie na poniższe pytania: Czy dziecko rozmawia z rówieśnikami w przedszkolu? Czy dziecko rozmawia z nauczycielami i innym personelem przedszkolnym? Czy dziecko aktywnie werbalnie uczestniczy w zabawach i zajęciach przedszkolnych? Czy dziecko mówi chóralnie z grupą wiersze i śpiewa piosenki? Czy dziecko spożywa posiłki czy korzysta z toalety? Jeśli na większość z tych pytań odpowiedź brzmi „nie”, „czasem”, „mówi tylko szeptem” i jednocześnie wiadomo, że dziecko normalnie rozmawia z rodzicami w domu, to istnieje prawdopodobieństwo występowania u niego mutyzmu wybiórczego. W takim przypadku należy przekazać spostrzeżenia rodzicom i specjalistom (psycholog, logopeda) pracującym w przedszkolu. Następnie trzeba wdrożyć odpowiednie postępowanie wobec dziecka i ewentualnie rozpocząć proces diagnostyczny.” („Mutyzm wybiórczy. Skuteczne metody terapii.”) Naprawdę nie warto bagatelizować sprawy, zwalać wszystkiego na nieśmiałość, czy zarzucać dziecku, że jest niegrzeczne. Mutyzm wybiórczy może przybierać różne formy – czasami dziecko poza domem nie rozmawia wcale, czasem mówi bardzo cicho, albo tylko z wybranymi osobami. Ale niezależnie od stopnia nasilenia dzieci z mutyzmem wybiórczym napotykają na swojej drodze wiele trudności, które nawarstwiając się mogą doprowadzić do jeszcze poważniejszych zaburzeń. Autorki książki jednak pocieszają, że wcześnie wykryty jest stosunkowo łatwy w leczeniu, a prawidłowa terapia i szybka diagnoza pozwalają szybko całkowicie pozbyć się problemu. A Wy – słyszeliście kiedyś o tym zaburzeniu? Mieliście kiedyś do czynienia z osobami dotkniętymi mutyzmem wybiórczym? Pamiętaj, że ja w ten artykuł włożyłam czas i pracę. Jeśli więc Ci się podoba i uważasz, że może się przydać komuś ze swoich znajomych – udostępnij go dalej. Takie udostępnienia i komentarze, to dla mnie znak, że moja praca nie idzie na marne. A jeśli jesteś na blogu po raz pierwszy – serdecznie zapraszam do zapoznania się z zakładką„Od czego zacząć czytanie bloga?” Wraz z nadejściem nowego roku szkolnego dzieci pakują do plecaków starannie skompletowaną wyprawkę: zeszyty, piórnik, strój do ćwiczeń... Niektóre z nich będą musiały spakować coś jeszcze. Coś, z czym borykają się od miesięcy, a nawet lat. Coś, co można łatwo przeoczyć. 7 dzieci na 1000 powędruje do szkoły lub przedszkola ze swoim towarzyszem – mutyzmem wybiórczym. Charakterystyka zaburzenia Chociaż coraz więcej specjalistów pracujących z dziećmi dysponuje wiedzą na temat mutyzmu wybiórczego, to jest on wciąż stosunkowo mało znany. W jaki sposób zidentyfikować w grupie dziecko z mutyzmem wybiórczym? Jak nawiązać z nim kontakt, który jest kluczem do sukcesu późniejszej terapii? Mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe, które sprawia, że zmagające się z nim dzieci napotykają szczególne trudności w sytuacjach nowych. W przeciwieństwie do rówieśników, doświadczają intensywnego lęku, gdy zostają wprowadzone do nieznanego dotychczas otoczenia, gdzie oczekuje się od nich mówienia. Wówczas milkną, zamykają się w sobie, stają się napięte i sprawiają wrażenie, jakby zamarzały. Za wszystkie te reakcje odpowiada paraliżujący je lęk, a nie – jak niegdyś sądzono – upór i chęć okazania protestu. Dzieci z mutyzmem wybiórczym chcą mówić (Camposano 2011).POLECAMY Specyfiką opisywanego zaburzenia jest wybiórczość mówienia. Polega ona na tym, że dziecko odzywa się tylko w niektórych sytuacjach lub tylko do niektórych osób. Najczęściej jest w stanie swobodnie rozmawiać z najbliższymi członkami rodziny, wśród których czuje się bezpiecznie, ale nie jest w stanie zwrócić się do kogoś spoza tego grona. Wybiórczość może przybierać różne formy. Może dotyczyć także miejsca (np. dziecko odzywa się w domu, ale milknie w szkole, przedszkolu czy sklepie), płci (np. dziecko preferuje kobiety jako rozmówców) lub wieku (np. dziecko nawiązuje kontakt werbalny tylko z innymi dziećmi). Różne bywa także nasilenie mutyzmu wybiórczego. Niektóre milczą zupełnie, inne posługują się jedynie gestami czy onomatopejami (Sharp, Sherman, Gross 2007). Trudności z diagnozą Mutyzm selektywny dotyczy częściej dziewczynek niż chłopców, w proporcji od 1,5:1 do 2,1:1 (Kristensen, 2002). Najczęściej po raz pierwszy jest rozpoznawany w momencie, gdy dziecko przekracza mury przedszkola lub szkoły. Właśnie wtedy okazuje się, że dotychczas rozmowny kilkulatek milknie (Chavira, Shipon-Blum, Hitchcock, Cohan, Stein 2007). Sytuacja ta może być trudna do zidentyfikowania z co najmniej kilku powodów. Po pierwsze, brak kontaktu werbalnego z dzieckiem tłumaczy się często jego nieśmiałością, rozumianą jako ogólna charakteryzująca go cecha, z której „wyrośnie”. Jednak mutyzm wybiórczy nie wycofuje się samoistnie z biegiem lat i należy jak najszybciej zapewnić dziecku i jego rodzinie pomoc terapeutyczną. Po drugie, zarówno rodzice, jak i specjaliści mogą nie dostrzec kontrastu pomiędzy zachowaniem dziecka w środowisku dla niego bezpiecznym (np. w domu) oraz nieznanym (np. w szkole). Bardzo często dzieci mutystyczne w niezagrażającym otoczeniu są przebojowe, dominujące i w niczym nie przypominają siebie jako uczniów – skrytych, cichych, unikających kontaktu wzrokowego. Opisywana rozbieżność w zachowaniu jest najprawdopodobniej spowodowana ogromnym napięciem, narastającym w dziecku przez cały dzień milczenia w szkole czy przedszkolu, które może rozładować tylko w przyjaznym dla siebie otoczeniu, czyli w domu. Po trzecie, trudności dziecka z mutyzmem wybiórczym mogą przez długi czas być niezauważone, ponieważ nie sprawia ono problemów wychowawczych. Woli posłusznie wykonywać wszystkie polecenia, wtapiać się w grupę i nie zwracać na siebie uwagi, żeby uniknąć kontaktu z nauczycielem, wobec którego nie nabrało jeszcze zaufania. Kryteria diagnostyczne według DSM IV (2000) i ICD-10 wskazują, że milczenie dziecka powinno wynosić co najmniej 1 miesiąc z zaznaczeniem, że okres ten nie ogranicza się do pierwszego miesiąca w szkole. Początkowe milczenie może być bowiem spowodowane także procesem adaptacji do nowego otoczenia. Czynniki wyzwalające objawy mutyzmu Wkroczenie do nowego środowiska jest dla dziecka z mutyzmem selektywnym dużym wyzwaniem, które intensyfikuje przeżywany lęk. Wśród czynników wyzwalających go znajdują się wielkość grupy i stopień znajomości z jej członkami, możliwość bycia podsłuchanym przez innych (niekiedy dzieci z mutyzmem wybiórczym swobodnie rozmawiają w miejscach publicznych, takich jak supermarket, ponieważ mają świadomość, że i tak nie są słyszane przez nikogo obcego), poczucie bycia obserwowanym lub w centrum zainteresowania, oczekiwanie kontaktu wzrokowego, ryzyko popełnienia błędu, natarczywe oczekiwanie udzielenia odpowiedzi, wywieranie presji czasowej, inicjowanie kontaktu, wysokie wymagania dotyczące poziomu głośności mowy, stopień skomplikowania wypowiedzi, długość wypowiadanych zdań, lęk przed konsekwencjami mówienia (np. nagły wzrost oczekiwań dotyczących mówienia) (Johnson, Wintgens 2002). Jak nawiązać kontakt z dzieckiem mutystycznym Ważne jest oswojenie nowego ucznia z warunkami, w których przyjdzie mu spędzać większość dnia. Można tego dokonać, zaznajamiając dziecko ze szkołą jeszcze przed zakończeniem poprzedniego lub przed rozpoczęciem nowego roku szkolnego. Samo obejrzenie wnętrza szkoły, gdy nie ma w niej typowego gwaru, pozwoli oswoić się z nowym otoczeniem i zidentyfikować się z nim. Dobrym pomysłem jest rozmowa w domu o nowej szkole, aby ukształtować w dziecku miłe skojarzenia z tym miejscem. W gestii rodziców powinno być poinformowanie specjalistów o trudnościach dziecka tak, by mogli jak najlepiej przygotować warunki do współpracy w kolejnym roku. Kolejna wizyta może odbyć się już podczas zajęć lekcyjnych. Dzięki temu dziecko zdobędzie wyobrażenie tego, jak będzie wyglądał jego dzień w placówce. Warto także zaaranżować spotkania nauczyciela i dziecka w bezpiecznym środowisku, np. w domu. Wcześniejsze nawiązanie takiego kontaktu zwiększa szanse, że będzie ono czuło gotowość do rozmowy z nauczycielem podczas roku szkolnego (Smith, Sluckin 2015). Ze względu na to, że mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem stosunkowo mało powszechnym, wielu nauczycielom towarzyszą wątpliwości dotyczące sposobu nawiązywania kontaktu z uczniem, który nie tylko milczy, ale także może unikać jakiegokolwiek kontaktu. Przede wszystkim, nauczyciel powinien dążyć do tego, by w jak największym stopniu zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa. Może to osiągnąć poprzez zwrócenie się do niego słowami: „Wygląda na to, że możesz się czuć tutaj trochę nieswojo. Nie musisz do mnie mówić, dopóki nie przyzwyczaimy się do siebie. Nie musimy się spieszyć. Może masz ochotę spojrzeć, czego będziemy się dzisiaj uczyli? Wezmę tylko dziennik i zaznaczę twoją dzisiejszą obecność. Jutro, jeśli będziesz się czuł gotowy, możesz wymyślić sygnał, który mi dasz na znak, że jesteś obecny” (Smith, Sluckin 2015, s. 30). W kontakcie z dzieckiem, u którego podejrzewamy mutyzm wybiórczy, warto: zaniechać wywierania presji, by mówiło, próbować zapewnić mu jak największe poczucie bezpieczeństwa i akceptacji, traktować je według tych samych zasad co inne dzieci (nie wyróżniać w żaden sposób), powstrzymać się od skomplikowanych pytań (lepiej relacjonować wydarzenia, stwierdzać fakty, poświęcać mu uwagę, używać zwrotów: „Zastanawiam się, czy...”, „Wygląda na to, że...”, „Przypuszczam, że…”), konsekwentnie dostarczać mu okazji do mówienia i okazywać cierpliwość w oczekiwaniu na odpowiedź, zadawać pytania zamknięte, aby mogło odpowiedzieć, dając znak na „tak” lub „nie” albo wskazując coś, ograniczyć kontakt wzrokowy na tyle, by dziecko czuło się komfortowo, jakiekolwiek odpowiedzi niewerbalne lub próby komunikacji traktować z aprobatą, ale nie z wygórowanym entuzjazmem, wykorzystać swoje poczucie humoru, które pozwoli rozładować napięcie, włączać je do współpracy w małych grupach rówieśniczych (w skład których także wchodzą dzieci nieśmiałe) wspieranych przez zaufanego dorosłego, zachęcać do wyrażania siebie poprzez zadania kreatywne, wymagające wyobraźni, zachęcać do kontaktów społecznych i aktywności fizycznej poprzez gry i zabawy, uświadomić je, że inne dzieci, a nawet dorośli, miewają trudności z mówieniem, zasięgać rady i pomocy ze strony różnych organizacji i grup wsparcia, nawiązać współpracę z rodzicami, aby stworzyć pomost pomiędzy domem i szkołą, wypracowywać wspólne strategie radzenia sobie z milczeniem, np. jeżeli dziecko nie zgłasza się słownie przy sprawdzaniu listy obecności, można umówić się z nim na inny znak, np. uśmiech, kiwnięcie głową, spojrzenie, podniesienie ręki, organizować zabawy uwzględniające wyrazy dźwiękonaśladowcze (onomatopeje) oraz wymagające wydawania jakiegokolwiek dźwięku, wykorzystywać pacynki lub maski, poprzez które dziecku będzie łatwiej wyrazić swoje myśli, używać instrumentów muzycznych w celu komunikacji, organizować zabawy z użyciem przewidywalnego języka, np. prostych rymowanek, próbować porozumiewania się szeptem, nagrywać głos dziecka na dyktafon i odtwarzać go w klasie tylko za jego zgodą. Reakcje niepożądane wobec dziecka z mutyzmem Przykładowe reakcje niepożądane ze strony nauczyciela to: okazywanie obaw i frustracji wywołanej brakiem werbalnego kontaktu z dzieckiem, modelowanie ustnych odpowiedzi, np. przy sprawdzaniu obecności „zalewanie” dziecka mową, bagatelizowanie trudności dziecka w nadziei, że same przeminą bez żadnej interwencji, wywieranie presji, przekupywanie, straszenie, przypochlebianie się, by dziecko zaczęło mówić, okazywanie zaskoczenia lub nadmierne komentowanie, gdy dziecko się odezwie (taka reakcja może spowodować wycofanie) (SMIRA 2015). Rola nauczyciela w kontaktach dziecka mutystycznego z grupą Ze względu na to, że w szkole czy przedszkolu dziecko przebywa w grupie, niezwykle ważne jest, by umiejętnie wpływać na jego relacje z innymi dziećmi. Nieuniknione są pytania rówieśników o powody jego milczenia. Wówczas rolą nauczyciela lub terapeuty jest wyjaśnienie trudności związanej z mówieniem. Na pytanie „Dlaczego M. nie mówi?” można odpowiedzieć np. w następujący sposób: „Czasami zdarza się, że niektórym dzieciom trudno jest mówić w towarzystwie wielu nowych osób. Niekiedy odzywają się tylko do mamy, taty i rodzeństwa. Mamy nadzieję, że M. niedługo poczuje się gotowa porozmawiać także z nami. To byłoby bardzo miłe. Postaramy się jej w tym pomóc” (Johnson, Wintgens 2002). Jak nie mówić i jak mówić do dziecka z mutyzmem? Zamiast mówić: Lepiej powiedz: Nie musisz robić nic, co jest dla ciebie zbyt trudne. Nie musisz robić nic, o ile nie czujesz się z tym dobrze. Wiem, że to dla ciebie trudne, biedactwo. Wiem, że to jest przykre, ale nie będzie trwało wiecznie. Nie martw się, jeśli to jest dla ciebie zbyt trudne. Nie musisz brać w tym udziału, jeśli nie chcesz. To może być dla ciebie teraz trudne, więc możesz zrezygnować z udziału. Nie martw się, pomożemy ci, abyś ty także mogła (mógł) włączyć się do zabawy. Możesz robić różne rzeczy inaczej niż reszta dzieci. Stopniowo będzie ci łatwiej i łatwiej, aż pewnego dnia będziesz dzielna(y) na tyle, by robić wszystko to, co pozostałe dzieci. To straszne być jedynym z takim problemem. Wielu dzieciom mówienie sprawia trudność, nawet jeśli bardzo tego chcą. Radzą sobie z tym tak samo, jak ty sobie z tym poradzisz. Nie musisz iść na piknik. Potrzebuję wyjątkowego pomocnika. Chciałabym, żebyś pomogła(pomógł) mi przygotować rzeczy i zaopiekował się twoją siostrą, gdy inni będą się bawić. Mam dla ciebie smakołyk na pocieszenie. Mam dla ciebie coś słodkiego w podziękowaniu za pomoc i to, że się starałaś(eś). Idziemy dzisiaj w odwiedziny. Na pewno są bardzo mili. Postarasz się mówić, prawda? Idziemy dzisiaj w odwiedziny do kogoś, kto może pomóc. Nie będą cię prosić, byś robił(a) cokolwiek, z czym nie będziesz się dobrze czuć. Wygląda na to, że będzie fajnie. Oczywiście, że inne dzieci nie myślą, że jesteś dziwny. Wiesz, podejrzewam, że może być dla nich dziwne to, że nie rozmawiasz. Jeżeli jednak usłyszą kilka razy Twój głos, wcale nie pomyślą, że to dziwne. Wiem, że bardz... Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów Co zyskasz, kupując prenumeratę? 6 wydań magazynu "Forum Logopedy" Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online Możliwość pobrania materiałów dodatkowych ...i wiele więcej! Sprawdź Autor: Czytelnik Portalu Pedagogika SpecjalnaOpublikowano: 19 sierpnia 2019 roku. MUTYZM WYBIÓRCZY – ASPEKTY ROZWOJU MOWY U DZIECKA 5-LETNIEGO. OPIS PRZYPADKU Rozdział I Prezentacja 5-letniego dziecka z mutyzmem – metodologia badań własnych Analiza obserwacji dziecka na tle grupy przedszkolnej Adrian uczęszcza do przedszkola od września 2014 roku. Jest chłopcem urodzonym 27 kwietnia 2009 roku i ma skończone 5 lat. Niebawem będzie uczęszczał do pierwszej klasy szkoły podstawowej. Aktualnie chodzi w miarę regularnie do przedszkola. Duża absencja wynika z ciągłych chorób układu oddechowego. Chłopiec rozmawia jedynie w domu z najbliższą rodziną, a po przyjściu do przedszkola i pożegnaniu się z rodzicem milknie. Matka chłopca twierdzi, że jest on dzieckiem pogodnym, wesołym, skłonnym do psot. Adrian powoli odnajduje się w nowych dla niego warunkach przedszkolnych. Nabywa umiejętności, poszerza swoją wiedzę na temat otaczającego go świata. Jest chłopcem cichym i spokojnym. Nie nawiązuje kontaktów z rówieśnikami, stroni od nich. Jest nieśmiały, napięty, lękliwy i zahamowany. Nowe sytuacje i zadania wywołują u niego zdenerwowanie. Zamyka się i wycofuje, jest niepewny swoich możliwości. Adrian nie wypowiada się na tle grupy, pojedyncze wyrazy wypowiada bardzo cichym głosem i zwykle to dzieci „mówią” za niego, np. w przypadku sygnalizowania swojej potrzeby. Najczęściej potrafi odpowiedzieć skinieniem lub kręceniem głowy. Do nauczycielki wypowiada krótkie zdania, ale tylko w kontakcie indywidualnym. Zabawy dziecka polegają głównie na manipulowaniu drewnianymi klockami. W czasie zabaw dowolnych często siada przy stoliku i rysuje, nie przyłącza się do zabaw innych dzieci. Po przeprowadzeniu badania gotowości szkolnej chłopiec wykazuje przeciętny poziom. Potrafi klasyfikować przedmioty, rozpoznaje litery, dzieli na sylaby wyrazy o prostej budowie fonetycznej, nie głoskuje. Z pomocą nauczyciela układa historyjki obrazkowe. Rozróżnia strony prawą i lewą, a także stosunki przestrzenne. Prace plastyczne wykonuje starannie, dba o dobór kolorów, chętnie i dużo rysuje. Wykazuje aktywność i zaangażowanie w ćwiczeniach gimnastycznych. Podejmowana aktywność plastyczna i ruchowa sprawia dziecku radość, a także wywołuje u niego uśmiech i chęć współpracy z rówieśnikami i nauczycielem. Nie bierze udziału w uroczystościach przedszkolnych, odchodzi na bok lub przebywa na widowni z rodzicem. Analiza wywiadu z matką [1] Po przeprowadzonym wywiadzie z matką Adriana uzyskałam pewne informacje na jego temat. Chłopiec urodził się zdrowy i według mamy rozwijał się prawidłowo. Pierwsze słowa wypowiedział, gdy skończył 1. rok życia i były to mama, tata, baba, daj. Później słownik dziecka się wzbogacał, pojawiało się coraz więcej nowych wyrazów, pierwsze zdania pojawiły się około 2. roku życia. Niepokój u matki zaczęły wzbudzać reakcje chłopca na nowe otoczenie, obce osoby. Chłopiec zamykał się w sobie, był wystraszony, nie rozmawiał z nikim. Matka zdecydowała w wieku 4 lat posłać dziecko do przedszkola. Nauczycielka po pierwszym półroczu zwróciła się z prośbą do matki o skierowanie chłopca do specjalisty, gdyż zauważyła, że chłopiec w ogóle nie komunikował się z otoczeniem, nie podejmował jakichkolwiek działań na zajęciach. Matka poparła nauczycielkę i udała się do specjalisty, który stwierdził u dziecka mutyzm wybiórczy. Dziecko osiągnęło gotowość szkolną na poziomie przeciętnym. Jednak według matki, jak i wychowawcy, stwierdzona diagnoza będzie problemem dla dziecka w zdobywaniu umiejętności szkolnych i funkcjonowaniu w klasie. Chłopiec musi być pod opieką psychologa i logopedy. Analiza opinii logopedycznej Jak wynika z wywiadu z matką, do poradni psychologiczno-pedagogicznej Adrian trafił w lutym 2015 roku. Na badanie został skierowany na prośbę matki i nauczycielki przedszkola, z powodu ograniczonego kontaktu słownego. W trakcie badania podjęto próby nawiązania kontaktu i odblokowania, ale chłopiec był bierny, bez kontaktu słownego. Dlatego też wymagał kolejnej wizyty. Wówczas stwierdzono, że chłopiec jest nieśmiały, zalękniony i napięty. Odpowiadał na pytania kiwnięciem głowy, raczej chętnie spełniał polecenia oraz podejmował działania. Nie udało się natomiast nawiązać kontaktu słownego. Wydano opinię psychologiczno – pedagogiczną, w której stwierdzono mutyzm wybiórczy. W wydanej opinii zawarto zalecenia dla nauczyciela i rodzica w pracy z chłopcem, a także zastosowanie działań terapeutycznych w 9 etapach wg. A. Heżyk. Rozdział II Przykładowy program logopedyczno-edukacyjno-terapeutyczny dla dziecka z mutyzmem wybiórczym Idea programu Komunikacja jest jedną z najważniejszych potrzeb człowieka i najważniejszym sposobem porozumiewania się. Jest jednym z najistotniejszych czynników bytowania każdego człowieka. Należy pamiętać, że jest to zjawisko wyłącznie ludzkie i bardzo złożone. Porozumiewanie się jest kluczem do poznawania siebie, otaczającej rzeczywistości, do umysłowego uporządkowania świata poprzez nazywanie zjawisk, przedmiotów, zdarzeń. Z kolei umiejętność komunikowania się z drugim człowiekiem jest źródłem odkrywania i wymiany informacji, a także jest jednym z podstawowych wyznaczników rozwoju psychicznego. Jak wiadomo, komunikacja nie jest wcale tak łatwa, bardzo często w procesie tym pojawia się problem i patologia. Mowa jest dźwiękowym porozumiewaniem się ludzi. Należy do procesów jednolitych, ale zależnie od aspektów badań możemy w nim wyróżnić czynności nadawania mowy, czynności odbioru mowy oraz wytwór mówienia i rozumienia, czyli tekst.[2] Dzięki rozumieniu mowy dziecko poznaje świat, a dzięki umiejętności przekazywania informacji dziecko jest w stanie wyrazić swoje uczucia, spostrzeżenia i pragnienia. Niestety, z przykrością należy stwierdzić, że z różnych przyczyn nie u wszystkich dzieci mowa rozwija się tak samo. Są dzieci, które łatwo przyswajają język, i takie, które miewają z tym trudności. Ma na to wpływ wiele czynników. Jednym z zaburzeń mowy jest mutyzm wybiórczy. Jego specyfika polega na niemożności mówienia w niektórych sytuacjach społecznych (w innych sytuacjach dziecko jest w stanie mówić w sposób adekwatny do swojego wieku). Jest to zaburzenie wieku dziecięcego, którego podłożem jest lęk. Istotne jest to, iż zaburzenie to nie jest związane z uszkodzeniami narządów mowy. Należy pamiętać, że tylko wczesna diagnoza i odpowiednia terapia są w stanie w dużej mierze wyeliminować lub co najmniej złagodzić objawy tego zaburzenia. Istotne jest uświadomienie rodzicom, że jakiekolwiek wywieranie na dziecku presji odnosi skutek przeciwny od zamierzonego. W takiej sytuacji bardzo ważne jest okazywanie zrozumienia oraz cierpliwość. Istotnym celem pracy z dzieckiem dotkniętym mutyzmem wybiórczym jest kształtowanie postawy komunikacyjnej poprzez wybór i opracowanie dróg porozumiewania się z nim. Trzeba tutaj szukać sposobów, które pozwolą dziecku uniknąć izolacji. Zaplanowanie i podjęcie podstawowych form pomocy logopedyczno-edukacyjno-terapeutycznej to najważniejsze czynniki warunkujące odpowiedni start szkolny dziecka i wpływający na jego przyszłe życie. Należy pamiętać, iż skuteczne pokonywanie mutyzmu wybiórczego wymaga ścisłej współpracy pomiędzy rodzicami, dzieckiem i placówką, do której uczęszcza dziecko. Warunki wdrożenia programu Opracowany program przeznaczony jest dla 6-letniego chłopca, który od września 2015 roku będzie uczęszczał do pierwszej klasy szkoły podstawowej. Jest to dziecko ze zdiagnozowanym mutyzmem wybiórczym. Zajęcia odbywać się będą w szkole. W celu podniesienia efektywności terapii służącej usprawnianiu mowy zalecane jest: Okazywanie cierpliwości i zrozumieniaBycie w ciągłej gotowości do pomocy, ale nie narzucanie sięObserwowanie, uczenie się niewerbalnych sygnałów, które daje nam dziecko, aby pokazać nam, że jest gotowe iść dalejZapewnianie, że każda dodatkowa aktywność komunikacyjna jest dobra i ostatecznie zmierza do osiągnięcia celu, jakim jest mówienie w każdej sytuacji społecznejModyfikowanie terapii w zależności od wieku dziecka, jego upodobań, stanu emocjonalnego w dniu terapiiProwadzenie dziennika, aby po każdej wizycie zapisać nowe spostrzeżenia i wnioskiWspółpracowanie z każdym, kto może nam pomóc w terapiiWspółpracowanie ze szkołą.[3] Cele programu Celem głównym jest pokonanie lęku dziecka przed wypowiadaniem się. Cele szczegółowe: nawiązanie relacji społecznych z rówieśnikami i nauczycielemzwiększenie pewności dziecka i samoakceptacjidostrzeżenie mocnych stron dzieckakształtowanie umiejętności samodzielnego komunikowania się w różnych sytuacjachkształtowanie umiejętności werbalnego komunikowania swoich potrzebaktywne, samodzielne uczestniczenie w życiu społecznymwspomaganie rozwoju emocjonalnego i społecznegosamodzielne radzenie sobie z napotkanymi trudnościami. Program ma na celu przełamanie bariery w porozumiewaniu się, a więc rozwijanie sfery emocjonalnej, która jest szczególnie zaburzona. Dostosowanie wymagań, w tym procedury osiągania celów Proponowany program przewiduje dostosowanie treści, form i metod prowadzonych zajęć oraz środków dydaktycznych do indywidualnych potrzeb i możliwości chłopca. Zakłada szeroką współpracę w zakresie wspomagania rozwoju mowy, która jest istotnym elementem programu, czyli zaangażowanie w jego realizację osób z najbliższego otoczenia dziecka. Program zawiera propozycję ćwiczeń, zadań i środków dydaktycznych, które można stosować nie tylko podczas terapii indywidualnej prowadzonej w gabinecie specjalisty czy szkole, ale również w domu lub podczas zajęć grupowych. Przykładowy program Niniejszy program jest jedynie propozycją, którą każdy pracujący z dzieckiem mutystycznym może wzbogacić o własne pomysły lub nowe treści. Metody pracy: logopedycznezwiązane z komunikacją wspomagającą niewerbalnąkomputerowe wspomaganie mowyetapy oddziaływania terapeutycznego wg A. Herzyk. Formy pracy: indywidualna i grupowa. Zasady pracy terapeutycznej związanej z usprawnianiem mowy Podane metody posiadają cechę szczególną i uwzględniają określony sposób postępowania. Wspólne dla nich jest to, że wszystkie one prowadzone będą w formie zabaw i podporządkowane zostaną wspólnym zasadom, do których należy: Zasada systematyczności i rytmicznościZasada stopniowania trudnościZasada utrwalaniaZasada indywidualizacjiZasada aktywnego i świadomego udziałuZasada polisensoryczności działańZasada kształtowania prawidłowych postaw emocjonalno-osobowościowych. Treści kształcenia Treści programu realizowane będą zgodnie z obowiązującą podstawą programową edukacji wczesnoszkolnej, dodatkowo zostaną rozbudowane o elementy terapii odpowiedniej w pracy z dzieckiem mutystycznym. Treści terapeutyczne programu edukacyjno-terapeutycznego dla dziecka z mutyzmem wybiórczym: Aktywizowanie do komunikowania się na wszystkich dostępnych poziomach (oddech, postawa ciała, wyraz oczu, gestykulacja, mimika, mowa). Przekonanie dziecka o efektywności jego komunikatówWyszukiwanie dla dziecka optymalnego sposobu komunikowania się ze środowiskiemNadawanie informacji: sygnalizowanie, czyli przesyłanie informacji o swych potrzebach drogą komunikatów pozawerbalnych (gest, mimika, mowa ciała) i werbalnych, udzielanie informacji o stanach emocjonalnych, przekazywanie wiadomości w określonych sytuacjach, przezwyciężanie lęku komunikacjiOdbieranie informacji: odbiór sygnałów i bodźców, rozumienie dotyku, mimiki, gestu, słuchanie i wykonywanie prostych poleceńUczenie prowadzenia dialogu w interakcji: dziecko-nauczyciel, nauczyciel-dziecko, dziecko-dzieckoRównolegle z rozwojem umiejętności komunikacyjnych prowadzić należy ćwiczenia doskonalące aparat mowy. Etapy pracy z dzieckiem: Bierna obserwacja dzieckaIdentyfikacja reakcji niewerbalnych umożliwiających porozumiewanie się nauczyciela z uczniemIndywidualne rozmowy nauczyciela z rodzicem w obecności chłopcaNagranie na dyktafon czytanego przez dziecko tekstu w domu. Odsłuchiwanie nagrania w klasie wśród rówieśników, również przygotowanych przez dzieci w domu, ćwiczenie odgadnięcia autorów nagrań. Ujawnienie właściciela głosu dotychczas nieznanego nikomuRozszerzanie kręgu osób podczas indywidualnych spotkań z chłopcemWdrożenie w klasie ćwiczeń grupowych, zmniejszenie napięcia psychicznego, przezwyciężanie nieśmiałości dziecka, budowanie zaufania do innych i wzajemne poznawanie się uczniówWłączanie chłopca do wszelkiego rodzaju aktywności artystycznej (prace koła tanecznego, muzycznego, plastycznego, teatralnego)Dbanie o dobrą, bezpieczną atmosferę podczas zajęć, redukowanie napięcia, uruchomianie zablokowanych emocji przez śmiech i mądre stosowanie humoru (elementy metody Dennisona, ćwiczenia W. Sherbourne)Postępowanie z uczniem jak z innymi dziećmi, z uwzględnieniem jego możliwościPostępowanie z uczniem w kontaktach werbalnych w umiarkowanym tempie, stosując zasadę „nic na siłę” i metodę „małych kroków”. Najważniejsze, aby dziecko nie bało się nowych wyzwań i zadańWłączanie chłopca w uroczystości szkolneStałe monitorowanie zachowań dziecka, kontakt z rodzicami, logopedą, poradnią prowadzącą terapię dziecka. Ćwiczenia wykorzystywane w terapii: Ćwiczenia logopedyczne wspomagające rozwój mowyĆwiczenia słuchoweĆwiczenia percepcyjno-motoryczneĆwiczenia percepcji wzrokowejĆwiczenia myśleniaĆwiczenia pamięciĆwiczenia umiejętności naśladowaniaĆwiczenia ortofoniczne. Podsumowanie Rozpoczynając terapię dziecka mutystycznego należy zadbać o bardzo dobry kontakt z rodzicami i włączyć ich aktywnie do uczestnictwa w procesie terapeutycznym. Ponieważ to właśnie w domu dziecko spędza najwięcej czasu, a rodzina to pierwsi i jednocześnie najlepsi nauczyciele, musimy zadbać, aby rodzice mieli świadomość swoich i naszych działań, i aby z zaangażowaniem się w nie włączyli. Postępowanie z dzieckiem mutystycznym wymaga wielkiej cierpliwości i taktu. Podczas zajęć w placówce oświatowej dziecko powinno być otoczone miłością, zrozumieniem dla jego problemów, a co najważniejsze, powinno czuć się bezpiecznie. Trzeba umożliwić dziecku rozwijanie jego zainteresowań, budować poczucie własnej wartości, a także zadbać o to, aby uwierzyło we własne siły, możliwości i pokonało lęk przed kontaktem werbalnym. Należy eliminować poczucie zagrożenia, które cały czas towarzyszy dzieciom mutystycznym. Stale trzeba pamiętać, iż nie wolno niczego robić na siłę, stosować gróźb, tanich obietnic czy zawstydzania – każde dziecko z mutyzmem ma prawo samodzielnie wybrać sobie czas, miejsce i osobę, z którą nawiąże kontakt werbalny. Istotnym elementem jest również pamiętanie o chwaleniu dziecka za każde wypowiedziane słowo – podnosi to poczucie własnej wartości w dziecku i chęć do dalszego mówienia. Odpowiednia terapia może przyczynić się do poprawy funkcjonowania dziecka. Zakończenie Analizując dostępną literaturę, ważne jest, aby nauczyciel miał świadomość i wiedział, co powinno go zaniepokoić i jakie zachowania w grupie rówieśników przejawia dziecko mutystyczne. Należy zastanowić się, czy w czasie pobytu dziecka w placówce wychowawca kiedykolwiek usłyszał jego głos, a jeśli tak, to w jakich sytuacjach. Trzeba pamiętać, że dziecko mutystyczne jest grzeczne, przestrzega norm społecznych, wykonuje polecenia, jest postrzegane jako nieśmiałe i nie zwraca większej uwagi nauczyciela. Przy dużej grupie dzieci, ciągłym pośpiechu i ogromie obowiązków łatwo przeoczyć dziecko, które posłusznie wykonuje zadania, ale nie wydobywa z siebie głosu. Innym ważnym elementem jest to, iż dziecko mutystyczne zwykle nie różni się od swoich rówieśników pod względem wyglądu zewnętrznego, jednak zainteresowanie powinna wzbudzić zgarbiona postawa ciała, widoczne silne napięcie mięśni, unikanie kontaktu wzrokowego, czy fryzura osłaniającą twarz. Odnosząc mutyzm wybiórczy do gotowości szkolnej i późniejszej nauki chłopca w szkole, nauczyciel musi uwzględnić jego deficyty i możliwości. Dzięki temu dziecko nie będzie odczuwało lęku, że jest negatywnie czy pozytywnie wyróżnione z powodu braku mówienia. Wychowawca powinien dążyć do wspomagania go w osiąganiu sukcesów, co wzmocni jego poczucie wartości. Należy pamiętać, że poziom funkcjonowania intelektualnego dzieci z mutyzmem wybiórczym zazwyczaj nie różni się na tle rówieśników. Co więcej, zdarza się, że ich sfera poznawcza jest bardzo dobrze rozwinięta. Kluczową kwestią w przypadku tych dzieci jest sposób egzekwowania wiedzy, który powinien uwzględniać ich deficyty i być dostosowany do ich możliwości. Pamiętajmy jednak o stymulowaniu w kierunku uzyskania kontaktu werbalnego. Mutyzm wybiórczy może w znaczący sposób utrudniać funkcjonowanie dziecka w szkole oraz w innych sytuacjach społecznych. Bez zapewnienia mu odpowiednio wczesnej pomocy objawy mogą się nasilać w szybkim tempie, co negatywnie wpływa na późniejszy postęp terapii. Tak jak w przypadku wielu innych zaburzeń, wczesna diagnoza i odpowiednia terapia są w stanie w dużej mierze wyeliminować lub co najmniej złagodzić objawy mutyzmu wybiórczego. Oczywiście dziecko nie spełnia kryteriów dojrzałości i gotowości szkolnej, skoro w badaniu uwzględnia się również rozwój społeczny dziecka, umiejętności komunikowania się (czy wykonuje, rozumie polecenia, czy odpowiada na pytania, czy utrzymuje kontakt wzrokowy w czasie rozmowy itd.) oraz rozwój emocjonalny. Mutyzm wybiórczy świadczy o zaburzeniach w tych obszarach, które dziecko przy pracy rodziców i terapeutów może nadrobić, ale w swoim, indywidualnym i trudnym do przewidzenia jedynie na okoliczność zbliżającego się roku szkolnego tempie. Pamiętajmy, że mutyzm wybiórczy jest wyleczalny i nie musi stanowić znaczącej bariery w aktywności szkolnej dziecka. Ważne jest, by stwarzać mu możliwości osiągania wyzwań w sposób dla niego dostępny, np. poprzez nagrywanie jego wypowiedzi i odtwarzanie w grupie (za jego zgodą), indywidualne odpowiedzi czy posługiwanie się umówionymi znakami. Załącznik nr 1 Wywiad z matką chłopca z mutyzmem 1. Kiedy stwierdzono mutyzm u Pani dziecka? 2. Jakie cechy zachowania przejawia Pani syn? 3. Kiedy syn wypowiedział pierwsze słowo i jakie ono było? 4. Kiedy syn zaczął mówić zdania? 5. Z kim syn najczęściej przebywa i jak reaguje na wizyty gości w domu? 6. Jak porozumiewa się syn w domu, z rodziną? 7. Jaki jest obecnie zasób słownictwa syna? 8. W jaki sposób starała się Pani zdobyć informacje dotyczące mutyzmu? 9. Czy dziecko chętnie uczęszcza do przedszkola? 10. Czy kontaktuje się Pani z innymi rodzicami, których dzieci również chorują na mutyzm? 11. Czy w tym przedszkolu nauczyciel główny ma dodatkową pomoc w osobie nauczyciela wspomagającego? 12. Czy często wychodzi Pani z dzieckiem poza otoczenie przedszkola, czy raczej pozostajecie w domu? 13. Czy Pani dziecko osiągnęło gotowość szkolną? 14. Czy Pani zdaniem mutyzm będzie wpływał na prawidłowe funkcjonowanie dziecka w szkole? 15. Czy zdaniem wychowawcy wpływ choroby będzie miał znaczenie na funkcjonowanie prawidłowe dziecka w szkole? Literatura Andrzejewska M., Czym jest mutyzm wybiórczy, [on-line], htpp:/ T., Mutyzm-wybrane zagadnienia, „Logopedia” 2006, nr L., Ireland C., Uczymy się mówić, mówimy by się uczyć, REBIS, Poznań G., Elementy logopedii, WSiP, Warszawa PWN, M., Epidemia milczenia, „Wprost” 2006, nr R., Scott S., Psychiatria dzieci i młodzieży, Wyd. Medyczne Urban & Partner, Wrocław A., Afazja i mutyzm dziecięcy. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii, Wyd. PFZM, Lublin L., Nasze dziecko uczy się mowy, Wyd. Lubelskie, Lublin A., Mutyzm wybiórczy w subiektywnym skrócie, „Wielkopolski Przegląd Logopedyczny” 2014, nr 1/ K., Wady wymowy możemy usunąć: poradnik logopedyczny, Wyd. Pedagogiczne ZNP, Kielce1998. Michalska L., Marku, powiedz…, „Rewalidacja” 2005, nr E., Mutyzm dziecięcy (symptomatologia, klasyfikacje i próby zarysu terapii), Roczniki pedagogiki specjalnej Mowa, rozwój, zaburzenia, terapia, Wyd. Naukowe WSP, Kraków H., Opowieści terapeutów: [autyzm, uszkodzenia organiczna, choroba sieroca, nadruchliwość, hipochondria, mutyzm, zespół Downa, problem ojca], WSiP, Warszawa B., Logopedzi jako specjaliści pomagający dzieciom z mutyzmem wybiórczym, [on-line], htpp:/ I., Logopedia, Wyd. PWN, Warszawa R., Haith Miller Psychologia dziecka, WSiP, Warszawa K., Mutyzm wybiórczy w praktyce, „Edukacja i Dialog” 2006, nr E., Postępowanie nauczyciela klas początkowych w pracy z dzieckiem mutystycznym, „Nauczanie Początkowe: kształcenie zintegrowane”, 2003/2004, nr B., Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole, WSiP, Warszawa B., Mutyzm wybiórczy: charakterystyka przyczyn i objawów, „Wszystko dla Szkoły” 2005. Autor: Barbara Wawak – Czytelniczka portalu Pedagogika Specjalna [1] Załącznik nr 1 [2] L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1989, s. 12. [3] A. Kiepiela-Koperek, Mutyzm wybiórczy w subiektywnym skrócie, „Wielkopolski Przegląd logopedyczny” 2014 nr 1/12.

dziecko z mutyzmem wybiórczym w przedszkolu